محبّت به کودک
یکی از نیازهای اساسی روانی کودکان، محبت است. کودک میل دارد مورد محبت دیگران واقع شود و خود نیز به دیگران ابراز محبت کند. محیط خانواده و تجربیات فرد در پیدایش و رشد این عاطفه کاملاً تأثیر دارد.(1)
سالمندان و جوانان نیز مانند کودکان به محبت نیازمندند؛ ولی این نیاز در کودکان محسوستر است.(2)
«مَن قبّل ولدهُ کتب اللّه عزّوجلّ له حسنة و مَن فرّحَهُ، فرّحه اللّه یوم القیامه.»(3)
آن که فرزندش را ببوسد، خداوند حسنه ای در نامه عملش می نویسد و هرکه فرزندش را شاد کند، خدا او را در قیامت شاد خواهد کرد.
ابراز محبت سبب تأمین بهداشت روانی نوزاد است.(4) کودکی که از محبت سرشار پدر و مادر برخوردار است، قدرت سازگاری بیشتری دارد؛احساس سکون و آرامش می کند؛ اعتماد به خویشتن در وی نیرومند است و به میزانهای اخلاقی حساستر است.(5)
در روایات چنین می خوانیم:
«کان النبی صلی الله علیه و آله اذا اصبح مسح علی رؤوس ولده»(6)
رسول خدا صلی الله علیه و آله هر بامداد دست محبت بر سر فرزندانش می کشید.
کودکانی که در سالهای نخستین زندگی از محبت والدین و دیگر بزرگسالان محرومند، در بلوغ و سالمندی ناراحتیهای شدید عاطفی از خود بروز می دهند.(7)
وقتی محیط خانه، سالم و از عاطفه و محبت سرشار باشد، وجدان کودک رشد مطلوب خود را آغاز می کند و احساس حمایت و امنیت و آزادی عمل او را فرا می گیرد.(8)
محیط خانواده باید از محبت سرشار باشد تا کودک ضمن احساس امنیت خاطر، امکان یادگیری بیابد، زیرا خانواده ای که همیشه نزاع و مشاجره بر آن حکم فرماست، موجب اضطراب و نگرانی کودک می شود و این امر فرصت یادگیری را از او سلب می کند.(9)
رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «اکثروا من قبلة اولادکم فان لکم، لکل قبلة درجة فی الجنة ما بین کل درجة خمسة مأة عام.»(10)
فرزندان خود را زیاد ببوسید؛ زیرا با هر بوسه مقام و مرتبتی در بهشت برای شما فراهم می شود که فاصله میان هر مقام پانصد سال است.
وقتی کودک حس کرد پدر ومادر از وی غافلند و به او محبت ندارند، کینه آنها را به دل می گیرد و اندیشه انتقام از اجتماع آنها را در سر می پروراند. این حالت گاه به ناهنجاریهای روانی و جرم و جنایت می انجامد.(11)
امام صادق علیه السلام می فرماید: «انّ اللّه عزوجل لِرحَمُ الرجل لشدة حُبَّه لولده.»(12)
مردی که به فرزندش محبت بسیار دارد، مشمول رحمت و عنایت مخصوص خداوند بزرگ است.
کودک به محبت نیاز دارد و خشونت و قهر موجب انحراف او از مسیر عادی زندگی می گردد. در واقع دستورهای سخت و مکرر حالت دفاعی در وی ایجاد می کند و سلب آزادی از او سبب می شود به دروغ پناه برد.(13)
فرزندان خود را زیاد ببوسید؛
زیـرا با هر بـوسه مقام و مرتبـتی در بهشت برای شما فراهم می شود که فاصله میان هر مقام پانصد سال است.
گاه کودک از این که نمی تواند محبت والدین را به خود اختصاص دهد احساس حسادت کرده، به تنبیه آنها می اندیشد و از آنجا که قادر نیست چنین کاری کند، به بد رفتاری روی می آورد؛ برای مثال ناخن می جود، شست می مکد، فحش می دهد و حتی گاه به دزدی می پردازد.(14) اطفالی که خود را محبوب والدین حس نمی کنند، با جسارت ناراحتی خود را پنهان می کنند. در واقع اطفالی که از محبت محرومند یا کمرو و خجالتی می شوند یا جسور.(15) رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در باره محبت به فرزند می فرماید:
خداوند پدری را که با چشم محبت به فرزندش می نگرد و با نگاه پرعطوفت خویش شادش می سازد، از پاداش آزاد کردن یک بنده برخوردار می سازد.(16)
کارل را جرز، روان شناس آمریکایی، نیز بر اهمیت این نیاز تأکید دارد. او معتقد است: کودکان دریافت توجه مثبت را ارضا کننده و دریافت نکردن آن را ناکام کننده می یابند. از آنجا که توجه مثبت برای رشد انسان حیاتی است، رفتار کودک به وسیله مقدار محبت و عشقی که به او عطا می شود، هدایت می گردد. اگر مادر توجه مثبت را ارائه ندهد، گرایش فطری کودک به سوی شکوفایی و رشد خود با مانع مواجه خواهد شد. اگر این حالت زیاد اتفاق افتد، کودکان تلاش برای شکوفایی را متوقف می کنند و در عوض برای به دست آوردن توجه مثبت دیگران می کوشند.(17)
مهمترین چیزی که یک کودک برای رشد ذهنی لازم دارد، محبت و توجه بزرگترهاست. کودکان از سنین نوزادی محبت را درک می کنند و اگر در این دوران محبت ببینند، دوست داشتن را می آموزند. کودک با در آغوش گرفتن، نوازش کردن و برخورد محبت آمیز احساس آرامش می کند. پدر و مادر باید برای محبت کردن به کودک وقت صرف کنند. کودکان خیلی زود بی توجهی دیگران را می فهمند و از اینکه کسی آنها را دوست نداشته باشد، می ترسند.(18)
ابراز محبت فیزیکی ما به کودکان، هم برای آنها و هم برای خودمان بسیار مهم است. در آغوش کشیدن فرزندانمان یکی از ساده ترین و بزرگترین لذتهایی است که ممکن است در زندگی داشته باشیم و شیوه ای مستقیم و گویا برای ابراز محبتی است که به آنان داریم.
نخستین و اصلی ترین درس در تربیت فرزندان این است که به فرزندانتان بگویید دوستشان دارید. ممکن است بگویید خوب آنها می دانند که من دوستشان دارم و لزومی ندارد این را بگویم؛ ولی باید این امر را به فرزندانتان نشان دهید که برایشان ارزش قائلید و دوستشان دارید.
محبت ما به کودکان باید بی قید و شرط باشد. محبت بی قید و شرط به راحتی و بدون هیچ گونه رابطه و ضابطه ای ابراز می شود. برخی از والدین محبت خود را ابزارکنترل فرزندانشان می سازند. این والدین در صورت خشنودی از رفتار کودک به وی محبت می کنند و در صورت عدم خشنودی محبت خود را از آنان دریغ می دارند. کودکان به تأیید و محبت والدین به شدت نیازمندند و به همین دلیل شاید عدم ابراز محبت در کنترل رفتار آنان روشی مؤثر باشد؛ اما این کار ممکن است نه تنها برتکامل حس عزت نفس کودک بلکه بر حس امنیت درونی وی نیز تأثیر منفی بگذارد.
البته لازم نیست فرزندانمان را در ناز و نوازش و محبت خود غرق سازیم یا تمام توجه خود را به آنها متمرکز کنیم. تنها کافی است با گفتار و کردار خود به آنها اطمینان دهیم که دوستشان داریم و برایشان ارزش قایلیم. با این کار زیربنای محکم و استواری می سازیم که حس عزت نفس و ایمنی برآن بنا خواهد شد.(19)
________________________________________
1- روان شناسی تربیتی، دکتر شعاری نژاد، ص 107.
2- اصول و فلسفه تعلیم و تربیت، دکترعلی شریعتمداری، ص 14.c
3- اصول کافی، ج 6، ص 49.c
4- روان شناسی تربیتی، ص 107.
5- همان، ص 199.
6- وسائل الشیعه، ج 5، ص 126؛ بحارالانوار، ج 23، ص 114.
7- روان شناسی تربیتی، ص 108.
8- اسلام و تعلیم و تربیت، دکتر سیدمحمد باقر حجتی، ص 111.
9- روان شناسی تربیتی، ص 146.
10- محجة البیضاء، ج 2، ص 64.
11- اسلام و تعلیم و تربیت، ص 193.
12- مکارم الاخلاق، ص 113.
13- کتاب کودک و نوجوان، شماره 4، اسفند 60، ص 51.
14- همان، ص 52.
15- همان، ص 55.
16- مستدرک، ج 2، ص 626.
17- نظریه های شخصیت، شولترو سیدنی، ترجمه یحیی سیدمهدی، ص 373.
18- تکامل کودکان، مجموعه آموزشی رابطین بهداشتی، ص 5.
19- پرورش اعتماد به نفس در کودکان، گلن استن هاوس، ترجمه بهار گلی.