فرار تکنولوژیک دانش آموزان از چنگ تعلیم و تربیت ، خطرات منزوی و گوشه گیر شدن و فرد گرایی
گروه اجتماعی- هفته گذشته این بحث مطرح شد که آموزش و پرورش به جای کتاب باید از بسته های آموزشی که یکی از عناصر آن کتاب است و در آن فناوری های ارتباطی دیگری هم هست، استفاده کند. اما بسیاری می پرسند آیا نظام تعلیم و تربیت ما این ظرفیت را پیدا کرده است
در حال حاضر دانش آموزان برای پرسه در عرصه تکنولوژی های نوین وسائل ارتباطی وقت زیادی صرف می کنند و در این زمینه از برخی معلمان خود متبحرترند، اما آموزش و پرورش در کلاس درس فقط کتاب به دست آنها می دهد و فناوریهای نوین در حال حاضر نه در خدمت آموزش و پرورش بلکه فقط وسیله ای برای فرار دانش آموزان از چنگ تعلیم و تربیت است. به کاربرد اینترنت و استفاده از رایانه و دیگر وسائل ارتباطی در نزد دانش آموزان توجه کنید.
دکتر « علیرضا شریفی» ، محقق پژوهشگاه تعلیم و تربیت وزارت آموزش و پرورش با بیان این که در همه نظام های آموزشی دنیا بویژه در مقطع ابتدایی کتب درسی تالیف و تدریس می شود، به «ایران» می گوید: «کتاب درسی عامل اصلی ارتباط بین دانش آموز و معلم محسوب می شود، البته در برخی کشورها براساس شرایط اقلیمی و فرهنگی کتب درسی منطقه به منطقه و حتی مدرسه به مدرسه متفاوت است. اما در کشور ما چون نظام آموزش و پرورش متمرکز است و آزمون کنکور نیز برگزار می شود و تنها راه گزینش برای ورود به دانشگاه نیز از طریق مطالعه کتب درسی امکان پذیر است ، بنابراین کتاب اهمیت می یابد. در حالی که تکنولوژی های دیجیتالی نیز در این میان می توانند به عنوان وسایل آموزشی (کمک آموزشی) مورد استفاده قرار گیرند. چرا که کاربرد این وسایل کلاس درس را از حالت خشک و رسمی خود بیرون می آورد و معلم امکانات بیشتری را برای انتقال مفاهیم در اختیار می گیرد. ضمن آن که آموزش عینی تر و ملموس تر می شود.»
وی در پاسخ به این که در این میان وزارت آموزش و پرورش در سال های اخیر برای استفاده از فناوری های نوین و دیجیتالی در فرایند یاددهی و یادگیری چه تلاشی کرده است، می گوید: «در یک دهه گذشته آموزش و پرورش برای تجهیز مدارس به کارگاه های کامپیوتر تلاش کرده است اما تا رسیدن به نقطه مطلوب راه طولانی در پیش داریم. در کشورهای پیشرفته ای همچون ژاپن و انگلیس به هر دانش آموز در کلاس درس یک کامپیوتر اختصاص می یابد تا به این وسیله به شبکه داخلی مدرسه متصل شود و از طریق آن نیز به اینترنت و جست وجو ی مطالب علمی دسترسی پیدا کند ، بنابراین با وجود فاصله زیادی که از این لحاظ با کشورهای توسعه یافته عرصه استفاده از وسایل دیجیتالی و نوین در مدارس داریم، ناچاریم حرکت مان به سمت و سوی استفاده از این فناوری ها باشد. هم اکنون در شرایطی قرار داریم که بسیاری از دانش آموزان امکان دسترسی به اینترنت و تلفن همراه را دارند، بر همین اساس می توان با برنامه ریزی و درایت از این امر بهره برداری مطلوب و بهینه کرد.
البته در این باره معلمان ما با مشکلاتی رو به رو هستند. به این معنی که برخی از معلمان ما با نحوه جست وجو ی اطلاعات علمی از طریق اینترنت آشنایی ندارند در حالی که دانش آموزان در این مسئله از آنها بسیار جلوتر هستند .
وزارت آموزش و پرورش در قالب دوره های ضمن خدمت کلاس های فناوری اطلاعات و ارتباطات را برای معلمان برگزار کرده است، اما چون زمینه سازی نکرده بود بازخورد چندانی در نظام آموزشی ما و در فرایند یاددهی و یادگیری برجای نگذاشت.
هزینه زیادی هم در این باره صرف شد و تعداد زیادی از معلمان هم آموزش دیدند و گواهی مهارت نیز دریافت کردند اما نتوانستیم آن را کاربردی کنیم در حالی که آموزش و پرورش باید مدارس را از نظر تجهیز امکانات زیرساختی و سخت افزاری نیز تجهیز می کرد و برخی از معلمان هم که در منزل کامپیوتر شخصی نداشتند مهارت های فرا گرفته را فراموش کردند.»
شریفی می افزاید: «با کاربردی کردن مهارت های فناوری اطلاعات و ارتباطات برای معلمان، آنها می توانند برای انجام بخشی از تحقیقات، تکالیف و وظایف دانش آموزان را تشویق به استفاده از وسایل ارتباطی نوین کنند.»
وی با نگاهی به گذشته آمار کاربران اینترنت را براساس آمارهای اعلام شده، رو به رشد و فزاینده می داند و می گوید: «میزان کاربران اینترنت در پنج سال گذشته از یک میلیون به 8 تا 11 میلیون نفر افزایش پیدا کرده است، بنابراین توسعه و رشد در این باره قابل توجه و مطلوب است، اما باید آن را در خدمت آموزش و پرورش هم دربیاوریم. در حالی که موفقیت ها در رشد استفاده از فناوری های نوین به اندازه نیاز ما نبوده، حتی به اندازه برنامه ریزی ها هم نبوده است. البته این رشد موجب شده است استفاده از کامیپوتر و شبکه اینترنت دیگر وسیله لوکسی تلقی نشود که برخی از ما از آن وحشت و واهمه داشتیم. بنابراین گام هایی برای استفاده از فناوری ها در عرصه آموزش برداشته شده اما ناکافی است.»
تبدیل کتاب به سی دی
شریفی درباره این که تبدیل کتاب های درسی به سی دی در سال های اخیر چه کمکی به معلمان و دانش آموزان در نظام آموزشی می کند، می گوید: «آموزش و پرورش برای سامان دادن مسئله تبدیل کتاب های درسی به سی دی به صورت غیراستاندارد در آموزشگاه های علمی و آزاد تلاش می کند کتب درسی را به سی دی تبدیل کند و تعریفی که از این فعالیت خود دارد محدود و ناکافی است و عملاً نتیجه ای را به دنبال دارد که کلاس درس هم به دنبال دارد. در صورتی که باید مطالب اضافی، تکلیفی و گسترده ای را نسبت به کتاب درسی وارد سی دی ها کند. به طور مثال اگر مبحثی در کتاب و کلاس جامعه شناسی مطرح می شود در سی دی فیلم کوتاهی با همان موضوع به نمایش در آید.»
فقر زبان انگلیسی عاملی برای استفاده ناسالم
«فرهاد بلاش» کارشناس ارشد علوم تربیتی که در زمینه نحوه به کارگیری فناوری های دیجیتالی در عرصه آموزش و پرورش و اثرات استفاده از این فناوری ها بر دانش آموزان تحقیق می کند، در این باره به «ایران» می گوید: «در کشورهای در حال توسعه، گسترش مدیریت مدارس هوشمند مورد تاکید قرار گرفته است. به طور مثال در کشور مالزی ساعت حضور و غیاب دانش آموزان و کارکنان، نحوه عملکرد مستمر دانش آموزان از طریق دوربین های مداربسته که در مدرسه و در کلاس های درس تعبیه شده است، کنترل می شود و بلافاصله اطلاعات از طریق ایمیل و SMS به والدین ارسال می شود، البته در ایران نظارت و تعامل دوسویه نیست و صرفاً تلاش می شود ورود به دنیای مجازی گسترش بیشتری یابد. درحالی که این مسئله مطلوب ما نیست.»
در کشور ما وضعیت خانوادگی و سن دانش آموزان، تحصیلات پدر و مادر و میزان درآمد آنها، میزان استفاده معلمان از ابزارهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی و این که آیا در خانواده از رسانه خاصی همچون ماهواره استفاده می شود یا نه ، در استفاده دانش آموزان از وسایل ارتباطی نوین همچون کامپیوتر و موبایل اثرگذار است. با توجه به این که دانش آموزان و معلمان ما به زبان انگلیسی مسلط نیستند ، در استفاده از اینترنت برای بهره گیری از اطلاعات علمی روز ناموفق هستند . این امر موجب شده است بچه ها بیشتر از تصاویر آن هم ناسالم استفاده کنند تا متون علمی. البته این مسئله در کاربران بزرگسالان هم اتفاق می افتد اما چون بچه ها بالقوه تر و مستعدتر برای کنجکاوی و استفاده از آن هستند بیشتر است. بنابراین فرهنگ سازی در استفاده از این ابزارها بسیار اهمیت دارد که ما در این باره تاکنون کاری نتوانستیم انجام دهیم.
این کارشناس ارشد علوم تربیتی می گوید : در زمینه استفاده از موبایل در مدارس هم با مشکلاتی خاص روبرو شدیم. صرفاً به این خاطر استفاده از موبایل را در مدرسه محدود و حتی ممنوع می کنیم که راهکاری برای جلوگیری از استفاده از SMS و تصاویر نادرست و ناسالم نداریم. در حالی که باید محققینی در قالب یک تیم حرفه ای به طور علمی در این باره پژوهش کنند و نتایج حاصل از پژوهش آنها جنبه کاربردی پیدا کند. ضمن آن که باید پژوهش ها و تحقیقات ما بر مبنای شرایط فرهنگی، اقلیمی و بومی ما باشد و تقلید از کشورهای دیگر نباشد. باید احساس درد کنیم که هم اکنون بچه های ما گرفتار این مسئله هستند در حالی که مسئولان، مدیران و دبیران از بچه ها در زمینه ICT فاصله بسیاری دارند.»
بازی های رایانه ای بومی در کشورهای دیگر
بلاش با بیان این که در کشورهای دیگر هم استفاده از فناوری های نوین دیجیتالی در میان بچه ها نگرانی هایی را به وجود آورده است، می گوید: برخی از کشورها با ساخت بازی های رایانه ای خوب و جذاب و با استفاده از توان گرافیکی بالاتا حد امکان فیلم ها را بومی سازی می کنند. به طور مثال دانش آموز سرخپوست از بازی هایی متفاوت از دانش آموزان سفید پوست استفاده می کند. یعنی مباحث فرهنگی به طور کامل در این بازی ها لحاظ می شود. اما آنها هم نگران مباحث اخلاقی در استفاده از بازی های رایانه ای و دیگر امکانات هستند. در حالی که در کشور ما بازی هایی که ساخته می شود از توان گرافیکی پائینی برخوردارند به طوری که جذابیتی برای بچه ها ندارد. چرا که اساساً فلسفه ای برای تولید و استفاده از این ابزارها برای بچه ها نداریم. ضمن آن که ظرفیت سازی هم نکردیم (مثل آموزش صحیح زبان انگلیسی) تا بتواند خوراک و اطلاعات علمی بگیرد، بنابراین همه این عوامل دست به دست هم داده است تا دانش آموزان ما از این امکانات به نحو مطلوب بهره ای نبرند و آن را در خدمت آموزش به کار نگیرند. سی دی های آموزشی هم که از سوی وزارت آموزش و پرورش تولید می شود غنی سازی نشده است و این فعالیت بعضاً زیاده کاری محسوب می شود.» کارشناس ارشد علوم تربیتی با بیان این که سی دی های تولیدی خود پنداری منفی در بچه ها ایجاد می کند، می گوید: «در این سی دی ها معمولاً معلمان از دیالوگ هایی استفاده می کنند که مخرب است، جذابیت دارد و واژه سازی آنها خودپنداری منفی به دنبال دارد. مثال ها واقعی نیست. ارزیابی ها غیراستاندارد است و از زیرساخت های روانشناختی به طور صحیح بی بهره است.»
بلاش با تاکید بر این که نتایج حاصل از پژوهش ها نشان می دهد برخی از دانش آموزان 7 تا12 ساعت در فضای مجازی از نظر فکری و روحی و روانی تغذیه می شوند، می گوید: «این امر موجب می شود ارتباط بچه ها با فضای بیرون قطع شود، ضمن آن که آنها منزوی و فردگرا می شوند. همچنین باید گفت کسانی که به طور طولانی مدت از بازی های رایانه ای استفاده می کنند شخصیتی ضداجتماعی دارند که مورد غفلت قرار می گیرد.
